Mijn moeder is niet in Nederland geboren, ze is wel Nederlander. Geboren en deels getogen in Nederlands Indië. Of het echt voelt als haar vaderland, weet ik niet. Ze is inmiddels al zoveel jaren in Nederland en helemaal verwesterd daar kwam ze achttien jaar geleden achter, toen ze voor het eerst weer terug ging naar Indonesië.
Ze heeft destijds nooit bewust afscheid kunnen nemen van het land waar ze het grootste deel van haar jeugd heeft doorgebracht. Op het moment dat ze het land verliet, was ze in de veronderstelling dat ze twee jaar later weer terug zou keren.
Op dertienjarige leeftijd kreeg ze kort van te voren te horen dat ze mee mocht met haar oudste broer naar Nederland. Hij ging hier naartoe om zijn diploma te halen. Mijn opa wist niet zeker of het hem zou lukken om voldoende geld bij elkaar te krijgen om twee kinderen naar Nederland te laten gaan en heeft daarom van te voren niks tegen mijn moeder gezegd. Hij heeft veel bijgewerkt door tekeningen (ik veronderstel bouwtekeningen) te maken voor de Chinezen. Dit betaalde goed en hiermee lukte het om ook een ticket voor zijn oudste dochter bij elkaar te sparen. Wel zo fijn voor hun oudste zoon, dat hij niet helemaal alleen naar Nederland hoefde te gaan. Hier verbleven ze bij hun opa en oma van moeders kant.
Kun je het je voorstellen, dat je op dertienjarige leeftijd te horen krijgt dat je over een paar dagen met je broer mee mag naar Nederland. Een land dat je niet kent – alleen maar van verhalen- waar het koud is en in de winter sneeuwt. Ver weg van je ouders en andere broertjes en zusjes. Niet eens de kans hebt om aan het idee te wennen, laat staan om er iets tegenin te brengen. Ik weet niet hoe ik dit had gevonden. Ik denk dat ik best boos zou zijn geweest, dat ik hierin geen stem had gehad. Maar zo ging dat in die tijd. Er werd voor je beslist en je deed het gewoon.
Een vijftienjarige en een dertienjarige, samen in het vliegtuig op weg naar het onbekende. Er was één troost, dat ze over twee jaar terug zouden keren. Het viel niet mee in Nederland. Het was er koud, wennen aan een nieuw land, nieuwe school, opa en oma, en daar kwam ook nog bij dat ‘donkere’ mensen in die tijd nog niet echt geaccepteerd werden.
Een jaar later zag het er heel anders uit. Ook Nieuw-Guinea kwam onder het bewind van de Republik Indonesia en alle Nederlands Indiërs moesten vertrekken naar Nederland of Indonesisch staatsburger worden. Oma vertrok met acht kinderen naar Nederland. Opa moest eerst nog wat zaken afhandelen, voordat ook hij de reis naar Nederland kon maken. Zo gebeurde het dat mijn moeder en haar broer al een jaar later herenigd werden met hun moeder, broertjes en zusjes in Nederland, in plaats van een jaar later in Indonesië.
Ze heeft dus nooit afscheid kunnen nemen van haar geboorteland en is na nog wat verhuizingen in Groningen terecht gekomen. Pas vijfendertig jaar later is ze voor het eerst teruggegaan naar Indonesië, samen met haar ouders, twee oudste broers en mijn vader. Ik besefte me dat gisteren, toen we de verjaardag van mijn nichtje vierden die achttien is geworden. Achttien jaar geleden haalden we met een groot deel van de familie mijn opa, oma ,ooms en vader en moeder op van Schiphol en hadden niet verwacht dat mijn tante, die net bevallen was, er ook zou zijn.
Ik vraag me af of het een cadeau was voor mijn opa en oma, in verband met hun 50-jarig huwelijksfeest destijds? Dat weet ik niet meer, maar ik denk het haast wel. Ik weet nog wel, dat we een erg leuk feest hebben gehad met wel muziek en zang van onze eigen familieband. Vijftig jaar getrouwd is natuurlijk niet niks en zij waren al die tijd nog niet terug geweest naar Indonesië.
Het weerzien met Indonesië viel mijn moeder de eerste keer erg tegen en ze wist bij terugkomst niet of ze hier ooit nog weer heen zou gaan. Mijn vader daarentegen was direct verkocht. Hij vond het een prachtig land en zou er na zijn pensioen best willen wonen. Mijn moeder ging er denk ik, met een heel ander gevoel naartoe dan mijn vader. Voor hem was het vakantie, voor mijn moeder terug naar haar roots. Ze merkte dat ze zich helemaal niet thuis voelde tussen de mensen daar. Sommige familieleden leefden ook erg primitief. De manier van leven, vooral het niet nakomen van afspraken en/of het niet op tijd komen op een afspraak, de mentaliteit ‘Komt het vandaag niet, dan komt het morgen wel’, daar kon ze helemaal niet mee omgaan. Het voelde niet als haar thuis, ze was teveel verwestert om zich hier nog op haar plek te voelen. Mijn vader kon de mentaliteit juist heel erg waarderen, lekker relaxed, geen stress.
Ik weet nog goed dat mijn moeder destijds zei: ‘Ik hoef niet meer terug, ik hoor hier thuis’. Hier is ze later toch wel anders over gaan denken en ze is inmiddels al zeven of acht keer terug geweest, maar nu als toerist en niet meer naar haar land.
Ze is geboren op Borneo in het plaatsje Sanggau. Vandaaruit zijn ze naar Nieuw-Guinea verhuist waar ze eerst in Sarmi, vervolgens in Sorong en als laatste in Biak hebben gewoond. Daar liggen de meeste herinneringen. Op Nieuw-Guinea is ze terug geweest, nog niet op Borneo. In mijn verbeelding ‘Het eiland van de bosjesnegers’, ontstaan uit de verhalen. Het ligt echter nogal uit elkaar en het zijn allemaal eilanden, wat het heen en weer reizen van de ene naar de andere plek niet zo gemakkelijk maakt.
Ik begin eindelijk een beeld te krijgen van waar ze heeft gewoond en waarom ze steeds zijn verhuist. Eerder hoorde ik het allemaal wel, maar kon er niet echt een touw aan vast knopen. Mede veroorzaakt doordat er de ene keer gesproken wordt over de eilanden met de naam uit de Nederlandse tijd en dan weer met de huidige naam.
Zelf ben ik nog nooit in Indonesië geweest, ook nooit echt de behoefte gehad, maar nu ik ouder word krijg ik wel meer het gevoel dat het toch mooi zou zijn om eens te zien waar de roots van mijn moeder liggen. Joop wil graag nog eens zien waar zijn vader destijds gestationeerd is geweest, in de tijd van de Politionele acties. Wie weet komen we ooit nog eens in de gelegenheid om die reis te maken. Ik wil dan niet (alleen) naar Bali, maar zeker zien waar mijn moeder heeft geleefd en Joops vader was gelegerd.
@ngelineWagenaar 